სტატიის ავტორი: ბერნარ ლ.მორი
ფოტოების ავტორი: ფრედერიკ სოლსტადი
ნორვეგიული ჟურნალ „ვინდუეტის“ თებერვლის ნომერი
პოსტსაბჭოთა ლიტერატურის უკეთ გასაცნობად, საქართველოზე შესაფერისი ქვეყანა არ მეგულება. შავი ზღვისპირა ამ პატარა ქვეყნისთვის, რომელიც მედგრად ცდილობს ევროპის ნაწილად აღიარონ, საბჭოთა წარსულთან ანგარიშის გასწორება და იმავდროულად რუსეთისგან თავის შორს დაჭერა, ისევე რთულია, როგორც ჰაერში ასროლილი ქართული ორლესური ხანჯლის დაჭერა.
1990 წლის ზაფხულამდე, სანამ დამოუკიდებლობას მოიპოვებდა, საქართველო თითქმის ორასი წლის განმავლობაში რუსეთის მმართველობის ქვეშ იმყოფებოდა. აქედან სამოცდაათი წელი საბჭოთა კავშირის ერთ-ერთ რესპუბლიკას წარმოადგენდა. მიუხედავად იმისა, რომ ქართველთა უმეტესობა საბჭოთა სახელმწიფოს ოკუპანტად მიიჩნევს, იყვნენ ისეთებიც, ქვეყნის მჩაგვრელი პოლიტიკური სისტემის შენებაში თავისი მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს. თუნდაც იოსებ სტალინი გავიხსენოთ. საკითხავია, საქართველომ იგი როგორც ტირანი, ისე უნდა განსაჯოს თუ ხოტბა უნდა შეასხას, რადგან სტალინმა დაამტკიცა, რომ პატარა ქვეყნის რიგით წარმომადგენელსაც შეეძლო მსოფლიოს ერთ-ერთ უდიდეს სახელმწიფოში სახელი და დიდება მოეხვეჭა.
ბოლო 25 წლის განმავლობაში საქართველომ გამოიარა სამოქალაქო ომები, ვარდების რევოლუცია, 2008 წლის ომი რუსეთთან… შედეგად ქვეყანამ თავისი ტერიტორიების მეხუთედი ნაწილი დაკარგა. ყველაფრის მიუხედავად, ქვეყნის ეკონომიკა რუსულ ბაზართან იმდენადაა გადაჯაჭვული და სამხედრო მუქარა ჩრდილოელი მეზობლისგან იმდენად დიდია, რომ მთავრობის წარმომადგენლები იძულებულნი არიან ერთი მხრივ მოსკოვთან და მეორე მხრივ, ამერიკა-ევროპასთან ორმაგი თამაში ითამაშონ.
რა თამაშს თამაშობენ ამ დროს ქვეყნის ყველაზე მახვილგონიერი მწერლები? რა შედეგები მოუტანა ქართულ ლიტერატურას ოცდახუთწლიანმა თავისუფლებამ? რა ტიპის საკითხავი ითვლება ღირებულად ქვეყანაში, რომელიც 2018 წელს (ნორვეგიამდე ერთი წლით ადრე) ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე საპატიო სტუმრის სახელით წარდგება?
გაქცევა საბჭოთა კავშირიდან
„ვერასოდეს ვიფიქრებდი, ამ წიგნს თუ გამოვცემდი. გულუბრყვილოდ მწამდა, რომ საბჭოთა წარსული ქართველებს მხოლოდ ერთ მწარე მოგონებად შემოგვრჩებოდა… მაგრამ როგორც ჩანს, წარსულს უკან მობრუნება სჩვევია. მით უმეტეს მაშინ, როცა თავად ვერ ახერხებ, მას ზურგი აქციო.“
დათო ტურაშვილი, მწერალი
1983 წლის 18 ნოემბერია. აეროფლოტის ბორტი #6833 თბილისის აეროპორტიდან აფრინდა და ცოტა ხანში ზღვისპირა ქალაქ ბათუმში დაეშვება. თვითმფრინავში სულ ორმოცდათვრამეტი მგზავრია. მოულოდნელად შვიდნი ადგილიდან ისე დგებიან, თითქოს ვიღაცის ბრძანებას ემორჩილებიანო. ერთ-ერთი მათგანი პირველ რიგში მჯდომ მამაკაცს, რომელიც სავარაუდოდ, სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის წარმომადგენელია, თავზე ბოთლს ამსხვრევს. მის ორ თანამზრახველს კი ბორტგამყოლი ქალი მძევლად აჰყავთ და პილოტის კაბინაში შეჭრით იმუქრებიან. გამტაცებლები დაახლოებით ოცი წლისანი იქნებიან. მათ შორის გოგონაცაა, ჯერ სულმთლად ბავშვია. ეს ახალგაზრდები თბილისში კარგად ცნობილი, გავლენიანი ოჯახებიდან არიან და არც სწავლა-განათლება აკლიათ. ქართული კინოს ამომავალი ვარსკვლავი, გეგა კობახიძე და მისი ექვსივე თანამზრახველი მარშრუტის შეცვლას და თვითმფრინავის თურქეთში დასმას ითხოვენ. აპირებენ, იქაურ მთავრობას ჩაბარდნენ. ერთ ხანს თურქეთის ციხეში მოუწევთ ყოფნა, მერე კი დასავლეთის რომელიმე ქვეყანას მიაშურებენ და თავისუფლებით დატკბებიან. ყველაფერი ზუსტად ისე მოხდება, როგორც იმ ორი ლიტველის შემთხვევაში, 1970 წელს, გატაცებული თვითმფრინავით საბჭოთა კავშირიდან გაქცევა რომ შეძლეს.
…თუმცა, მოვლენები სულ სხვანაირად ვითარდება. ხომალდის (ტუპოლევ 134) მეთაური და შტურმანი რამდენიმე სახიფათო მანევრს აკეთებენ, გამტაცებლებს კაბინიდან აგდებენ და კარს რაზავენ. ამ მფრინავებს მოგვიანებით საბჭოთა კავშირის საპატიო ჯილდო გადაეცემათ. პილოტები მიმართულებას ცვლიან და თვითმფრინავს ისევ თბილისში, ნოვო ალექსეევკის აეროპორტში სვამენ. როცა ერთ-ერთი გამტაცებელი ხვდება, რომ უკან დააბრუნეს, ტყვიას იხლის და თავს იკლავს. მიწაზე დაშვებისთანავე, საბჭოთა ჯარისკაცები თვითმფრინავის ფიუზელაჟს 108 ტყვიას ახლიან. გამთენიისას კი მოსკოვიდან სპეცდანიშნულების ჯარი ჩამოდის და ცოცხლად გადარჩენილი ოთხი გამტაცებლის დაკავების ოპერაციაში ერთვება.
მეამბოხე ახალგაზრდების ბედი რამდენიმე თვეში წყდება. მანამდე კი, სასამართლოს წინაშე უნდა წარდგნენ და პასუხი აგონ იმ რვა გარდაცვლილის გამო, რომელთაგან ორი მგზავრია, სამი ეკიპაჟის წევრი, სამი კი მათივე თანამზრახველი. თბილისელები იმედოვნებენ, რომ განაჩენი სამართლიანი იქნება. „ის ადამიანები ხომ გამტაცებლებს არ დაუხოცავთ?!“ მაგრამ კომპარტიის პირველ მდივანს, ედუარდ შევარდნაძეს სულ სხვა გეგმები აქვს. კაცს, რომელიც საბჭოთა კავშირის მომავალ საგარეო საქმეთა მინისტრად მოიაზრება, მოსკოვის ნდობის მოპოვება განსაკუთრებულად სჭირდება. 1984 წლის ოქტომბრის ერთ დილას სამ გამტაცებელ ყმაწვილს და მათ ეგრეთ წოდებულ იდეოლოგს, ბერ თევდორე ჩიხლაძეს სიკვდილით სჯიან. გეგა კობახიძის შეყვარებულს, თინათინ ფეტვიაშვილს კი თოთხმეტწლიან პატიმრობას უფარდებენ. გოგონა განაჩენს მშვიდად ხვდება. გაცილებით სასტიკები აღმოჩნდნენ საპატიმროს ექიმები, რომლებმაც ის უცოდველი არსება მოაშორეს,თინათინი მუცლით რომ ატარებდა.
„ჯინსების თაობა“, რომელსაც ინგლისურ თარგმანში „გაქცევა სსრკ-დან“ ჰქვია, პოსტსაბჭოთა საქართველოში მნიშვნელოვან საკითხავად ითვლება. რომანის ავტორი, დათო ტურაშვილი (დაბ. 1966) ერთ-ერთი გამტაცებლის მეზობლად ცხოვრობდა. საბჭოთა ხანის მიწურულს მომხდარ ტრაგედიაზე, რომელიც გარკვეულწილად ეროვნულ ტკივილად გადაიქცა, საკუთარი დამოკიდებულება დათოსაც ჰქონდა და ეს დამოკიდებულება თავის პიესაში (2001 წ.) გამოხატა. სპექტაკლი მარჯანიშვილის სახელობის სახელმწიფო თეატრში დაიდგა. პრემიერაზე წარმოდგენა მოულოდნელად შეაჩერეს, რადგან საქართველოს იმჟამინდელ პრეზიდენტს, შევარდნაძეს „ძველი მოგონებების ხელმეორედ გაცოცხლება აღარ სურდა“.
რეჟისორი იძულებული გახდა, სპექტაკლი კერძო თეატრში გადაეტანა. „ჯინსების თაობა“-ს მაყურებლის უდიდესი გამოხმაურება მოჰყვა, რამაც გარკვეულწილად შევარდნაძის დისკრიმინაციაც დააჩქარა. შევარდნაძის ხანა 2003-2004 წლებში, ვარდების რევოლუციით დასრულდა. 2008 წლის აგვისტოში საქართველოში რუსული ტანკები შევიდნენ. ხუთდღიანი ომის შემდეგ, როცა ქვეყანამ თავისი ტერიტორიის მეხუთედი ნაწილი დაკარგა, დათო მიხვდა, კარგა ხნის წინ დაწყებულ მასალაზე მუშაობა უნდა გაეგრძელებინა. თავისი პიესა ხელმეორედ დაამუშავა და დოკუმენტურ რომანად აქცია. დასაწყისშივე ჩანს, რომ მწერალი ცდილობს, ამბავი ლიტერატურული ფორმით გადმოგვცეს. თავიდან გეგას დედის განცდებს აღწერს. ქალს იმედი აქვს, რომ მისი შვილი ცოცხალია, ვინაიდან საფლავს ვერსად მიაგნეს. შემდეგ ავტორი მოვლენათა შესახებ დოკუმენტირებულად მოგვითხრობს. გულწრფელად გვიყვება, ის ბიჭები როგორ ცხოვრობდნენ, რას განიცდიდნენ, როგორ უყვარდათ და რაც მთავარია, როგორ ნადირობდნენ დასავლეთიდან ჩამოტანილ ჯინსებზე, რომელიც მათთვის თავისუფალი სამყაროს სიმბოლოდ ქცეულიყო. წიგნის ბოლო გვერდებზე თვითმფრინავის გამტაცებელთა ოჯახური ფოტოებია. ულამაზესი ახალგაზრდები მზად არიან, მსოფლიო დაიპყრონ.
მკითხველი მაშინვე ხვდება, რომ ავტორის მიზანი ოფიციალური საბჭოთა ვერსიის ხელახლა გადახედვა და ფაქტების მართებულად შეფასებაა. მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად იყენებს ფრაზებს: „შესაძლოა“, „ბევრი რამ ბუნდოვანია, მაგრამ…“, „მომხდარის ერთ-ერთი ვერსიის თანახმად…“, მაინც ეჭვგარეშეა, რომ დათოს სიმპათია გამტაცებელთა მხარესაა. მის მიერ გადმოცემულ ნოვო ალექსეევკის დრამაში ამბოხებული ახალგაზრდები მკვლელები სულაც არ არიან. ხალხს საბჭოთა სამხედროები ესვრიან და ხოცავენ. ავტორი ყველანაირად ცდილობს დაგვანახოს, რომ გამტაცებელთა ქმედებები ნაკლებად ძალადობრივია.
სასამართლო პროცესის აღწერა საბჭოთა რეჟიმის სისასტიკესა და ინდივიდებზე ძალადობას ბოლომდე ააშკარავებს. საბჭოთა ძალოვანები მზად არიან გაწირონ ადამიანები და მათ მაგალითზე სხვებსაც ჭკუა ასწავლონ. ბერი თეოდორე ჩიხლაძე სრულიად უდანაშაულო იყო და თავისი მეგობრების გეგმის შესახებ არაფერი იცოდაო, წერს ავტორი. ჩიხლაძე სიკვდილით იმიტომ დასაჯეს, რომ ბერ-მონაზონი იყო და საბჭოთა კავშირისთვის არასასურველ ელემენტად ითვლებოდა. ასევე ცინიკურია თინათინისთვის ბავშვის მოცილება. მთავრობამ ეს გადაწყვეტილება შეგნებულად მიიღო. ეშინოდათ, ორსული ქალის მიმართ მკაცრ სასჯელს სახალხო მღელვარება და პროტესტი არ გამოეწვია.
„გაქცევა სსრკ-დან“ მხოლოდ ლიტერატურული ნაწარმოები როდია. ეს რომანი ერთგვარი პოლემიკაა, საბჭოთადროინდელი ჩაგვრისა და საქართველოში მისი მოწინავე წარმომადგენლის, პირველი მდივნის, ედუარდ შევარდნაძის მიმართ გამოტანილი პოსტსაბჭოური განაჩენია.
შევარდნაძე, თურმე, მშვიდად უყურებდა, როგორ იცლებოდა სისხლისგან სოსო წერეთელი, რომელმაც გაბედა და იმ დროს, როცა თვითმფრინავიდან ჩამოჰყავდათ, „ბატონი ედუარდის“ ლანძღვას არ მოერიდა. ნოვო ალექსეევკის დრამაზე თბილისში დღესაც ხშირად მსჯელობენ. ამ თემის შესახებ ვიკიპედიის ქართული განმარტება სრულიად განსხვავდება რუსულისგან, რომელიც ბუნებრივია, ოფიციალურ საბჭოთა ვერსიას ეფუძნება. ქართული (ინგლისური, შვედური და გერმანულიც) ვიკიპედია იმ შვიდ ბრალდებულს გამტაცებლებად მოიხსენიებს. რუსული სტატიის ავტორი კი, შესაბამისი წყაროს მითითების გარეშე, ცდილობს დაგვარწმუნოს, რომ ის ახალგაზრდები საეჭვო რეპუტაციის მქონე „ტერორისტები“ იყვნენ, რომლებიც საზოგადოებრივ ნორმებს უგულებელჰყოფდენ. „გეგა კობახიძე ფაშისტი იყო, გიორგი ტაბიძე ნარკომანი, წერეთელი კი სტუდენტობისას სწავლას უგულისყუროდ ეკიდებოდა და ლექციებზე ბევრჯერ ნასვამიც მიდიოდაო“, ვკითხულობთ სტატიაში.
„გაქცევა სსრკ-დან“ პოსტსაბჭოთა პერიოდის ერთ-ერთ საუკეთესო ნაწარმოებად ითვლება. რომანში ავტორის ლიტერატურული ამბიციები უკანა პლანზე გადადის. მისი სურვილია, იმ ტრაგედიაზე, რომელიც საბჭოთა საქართველოში დატრიალდა, ერთგვარი პოლიტიკური კამათი გამოიწვიოს. ტურაშვილის ეს წიგნი ყველაზე გაყიდვადია, რაც იმას ნიშნავს, რომ მსგავსი დისკუსიები ფართო საზოგადოებისთვის განსაკუთრებით აქტუალურია. „ჯინსების თაობა“ მწერლის პასუხია აგრესიაზე, რომელიც რუსებმა 2008 წლის აგვისტოში კიდევ ერთხელ გამოავლინეს, საქართველოს ტერიტორიები დაიკავეს და ქართული სოფლები დაბომბეს. ქართველი მწერლები საბჭოთა კავშირსა და პოსტსაბჭოთა რუსეთს შორის ბევრ საერთოს ხედავენ. საინტერესოა, ქართულ თანამედროვე მწერლობაში ასეთი შეფასებები რამდენად ტიპურია?
პასუხის საძიებლად თბილისში მივემგზავრებით.
რთული ქვეყანა და რთული ენა
„ქართული სლენგისა და გინების თითქმის ოთხმოცი პროცენტი რუსული წარმომავლობისაა. სანამ ეს ვითარება არ შეიცვლება, არაფერი გვეშველება!“
შოთა იათაშვილი, პოეტი და რედაქტორი
ოცდათორმეტი წლის შემდეგ, ნოემბრის ღამეს, აეროფლოტის რეისი #1892 იმავე ასაფრენ ბილიკზე ეშვება, თუმცა თბილისის საერთაშორისო აეროპორტი რახანია შოთა რუსთაველის სახელს ატარებს. რუსთაველი XII საუკუნეში მოღვაწეობდა. მაშინ საქართველოში ოქროს ხანა იდგა. ამ დიდი ქართველი პოეტის სახელი აეროპორტიდან მოყოლებილი ქალაქის ცენტრამდე თან გვდევს. ჯერ რუსთაველის გამზირს მივუყვებით, მერე მეტროსადგურ რუსთაველს ჩავუვლით და ბოლოს, იმ სასტუმროსთან ვჩერდებით, რომელსაც Shine on Rustaveli ჰქვია. ადრე ყველაფერი ლენინის სახელობის იყო, 1991 წლის შემდეგ კი ეს სიცარიელე ეტყობა, იმ კაცმა ამოავსო, რომელმაც ნაციონალური პოემა, „ვეფხისტყაოსანი“ შექმნა. ქართველებს აშკარად საფუძვლიანი „განსაბჭოებითი სამუშაოები“ ჩაუტარებიათ. ერთ კირილიურ სიმბოლოსაც ვერსად ნახავთ. საოცარი მრგვლოვანი ასოებით შესრულებული ქართული წარწერების გვერდით ინგლისურსაც ვხედავთ. სახლებისა და ეზოების გაცრეცილ კედლებზე დატანილი გრაფიტიც უმეტესწილად ინგლისურადაა ციტირებული. სასტუმროსთან ახლოს, ერთ-ერთ კედელზე მურაკამის გიგანტური პორტრეტი მიუხატავთ, რაც იმაზე მიგვანიშნებს, რომ საერთაშორისო ლიტერატურული სიახლეები არც საქართველოსთვისაა უცხო ხილი.
თბილისი მდინარე მტკვრის სანაპიროებზეა გაშენებული. მდინარე ქალაქის ძველ ნაწილში კლდესა და ტერასებს შორის მოედინება, რაც საოცარ შთაბეჭდილებას ქმნის. მოსახლეობა ქალაქს აშენებდა, დროდადრო შემოჭრილი მომხდურები კი წვავდნენ და ანადგურებდნენ. 400-იანი წლების ბოლოს, მეფე ვახტანგ გორგასალმა სპარსელები ქვეყნიდან გააძევა და თბილისი სატახტო ქალაქად გამოაცხადა. რომელ მხარესაც არ უნდა შებრუნდე, ეკლესიას ხედავ. ტაძრები უმეტესწილად შემაღლებულ ადგილასაა აგებული, რათა ქართველებმა ყველას შეახსენონ, რომ ეს ქრისტიანთა ქვეყანაა. პირველი შთაბეჭდილებები იმდენად დამატყვევებელია, რომ დაძინებას ვერ ვახერხებთ.
დილას კი, ნახევრად უძილოები, ისევ გვანცა ჯობავას ციცქნა „ნისანში“ ვსხდებით. გვანცა წიგნის გამომცემელთა ასოციაციის თავმჯდომარეა. მისი მარჯვენასაჭიანი მანქანა მურაკამის სამშობლოდანაა. გვანცა გვიხსნის, რომ რუსთაველის სახელობის ადგილები და დაწესებულებები საბჭოთა ხანაშიც ბევრი იყო. თუმცა, მას რა უნდა ახსოვდეს? 1986 წელს დაიბადა და ბავშვობისდროინდელ მოგონებებში კომენდანტის საათი და საღამოობით ავტომატის კაკანის ხმა შემორჩა. დილას, ეზოში ცარიელი მასრებიც ხშირად გვიპოვნიაო, იხსენებს გვანცა.
გვანცას უამრავი შეხვედრა აქვს დაგეგმილი. კულტურის წარმომადგენელებს, ლიტერატორებს, მათ შორის მწერალს, დათო ტურაშვილსა და კულტურის მინისტრს, მიხეილ გიორგაძეს უნდა გავესაუბროთ. სანაცვლოდ, თბილისის წიგნის დღეებს მოხსენებით გავხსნი. ნორვეგიულ გამომცემლობაში ჩემი, როგორც რედაქტორის საქმიანობაზე უნდა ვილაპარაკო. მართალია, ორი ერთმანეთისგან განსხვავებული ერი ვართ, მაგრამ ჩვენც ევროპის განაპირა ქვეყანაში ვცხოვრობთ, ხუთი მილიონი მოსახლე გვყავს, მთა-გორები და დიალექტები უხვად გვაქვს და მშობლიური ენის მომავალი გვაფიქრებს. კიდევ რისი თქმა შემიძლია? თითქმის ერთწლიანი მოლაპარაკებებისა და ზეწოლის შედეგად, ნორვეგიის წიგნის სექტორმა, როგორც იქნა, შეძლო და ჩვენი მთავრობა დაიყოლია, რომ 2019 წლის ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე ნორვეგიის, როგორც საპატიო სტუმრის სტატუსით წარსადგენად განაცხადი შეეტანათ. ამრიგად, საქართველოს შემდეგ ესტაფეტის ჯოხს სწორედ ნორვეგია გადაიბარებს.
მოხსენების წაკითხვა ინგლისურად მთხოვეს, მაგრამ ვფიქრობ, ურიგო არ უნდა იყოს თუ ვიტყვი, რომ რუსულადაც ვსაუბრობ. შვიდი-რვა წლის წინ სამუშაო ვიზიტით ბალტიისპირეთში ვიმყოფებოდი. იქ დავრწმუნდი, რომ ორმოც წელს გადაცილებული ბალტიისპირელები რუსულად გაცილებით უკეთ საუბრობენ, ვიდრე ინგლისურად. ნეტა, ქართველებიც ისეთივე პრაგმატულები არიან, როგორც ლიტველები? 2008 წელს, იმ დროს, როცა ნატოს წევრ ბალტიისპირელ მეზობლებთან სრული სიმშვიდე სუფევდა, საქართველო რუსეთის სამხედრო შეტევებს მედგრად იგერიებდა. რუსული თვითმფრინავები ქალაქ გორს უმოწყალოდ ბომბავდა. რუსული ტანკები ქვეყნის ჩრდილოეთ რეგიონებში, აფხაზეთსა და ოსეთში შეიჭრნენ და ტერიტორიები დაიკავეს… სხვათა შორის, დღეს დილით, სასტუმროში საუზმობისას, ორმოცდაათ წელს გადაცილებული მიმტანი მოგვემსახურა. როცა გაიგო, რუსულად ვსაუბრობდით, სახე გაუბრწყინდა: ჩემი ინგლისურით ენას აღარ მოვიმტვრევო. მაშინ კი გავიფიქრე,რომ მოხსენებას აუცილებლად რუსულად წავიკითხავდი. სტუმრებსაც საქმე გაუადვილდებოდათ, შეკითხვებს რუსულად დამისვამდნენ.
ჩემს შეთავაზებას დარბაზი დუმილით ხვდება. არავინ არაფერს ამბობს, არც თანხმობას გამოხატავენ და არც უარყოფას. სტუმართაგან სამოცამდე ქალბატონია, რვა კი მამაკაცი. უმეტესობა იმ ასაკისაა, რომლებიც წესით, რუსულს კარგად უნდა ფლობდნენ, მაგრამ ყველა მათგანი უცნაურად მომჩერებია. დავიჯერო, ასეთი დიდი შეცდომა დავუშვი? ამ ქვეყანაში სულ სამი დღით ვიმყოფები, თავიდან-ბოლომდე მასპინძელთა კეთილგანწყობაზე ვარ დამოკიდებული. მე კი გავბედე და იმ ხალხის ენა ვახსენე, რომელიც ყველაზე მეტად სძულთ. თვალს არ მაშორებენ და გაკვირვებულები მიყურებენ. აშკარად თავი შევირცხვინე! ორიოდე წუთის წინ, როცა ჩემს მოხსენებას თვალი გადავავლე და ოდნავ აღელვებულმა ჩემს ჩანაწერებს გადავხედე, სტუმრებისთვის თურმე, ყურსასმენები და რადიომიმღებები დაურიგებიათ. ოთახის ბოლოში, ერთ კუთხეში თარჯიმნის კაბინაც შევნიშნე. ინგლისურენოვან თარჯიმანს ჩემი ტექსტი სინქრონულად უნდა ეთარგმნა. მართალია, თბილისელები რუსულს საკონფერენციო ენად დიდი ხანია აღარ იყენებენ, მაგრამ საბჭოური წარსული და მეზობელ რუსეთთან კავშირები თავს ბევრ ასპექტში იჩენს. ვრცელი ტერიტორია, სადაც წიგნის ბაზრობა იმართება, ერთგვარი მიკროვერსიაა იმ დიდი საგამოფენო ცენტრებისა, რომლებიც მოსკოვში მინახავს. უზარმაზარი კომპლექსები, VVT და VDNKh რუსებმა თავის დროზე იმიტომ ააშენეს, რომ სხვებისთვის თავი მოეწონებინათ და საბჭოთა კავშირის წევრ რესპუბლიკებში (მათ შორის, საქართველოშიც), მიღწეული წარმატებებით ეტრაბახათ. თბილისის საგამოფენო სივრცეში აღმართული მონუმენტი „კოსმოსის დამპყრობლები“ ასევე რუსული ვარიანტის ასლი უნდა იყოს. ორიგინალის მსგავსად, ისიც ზეცისკენ მიილტვის და ახალი, უკეთესი მომავლის ერთგვარ სადიდებელს წარმოადგენს. მონუმენტის სიახლოვეს კი ძველი, საბჭოური კორპუსი სახელმწიფოში განვითარებული მოვლენების მდუმარე მოწმეა და წარსულის რეალურ სახეს ავლენს. ღონისძიებიდან უკანდაბრუნებისას გზად ერთი საინტერესო ნაგებობა გვხვდება. შემაღლებულ ადგილას დგას, მტკვარს მრისხანედ გადაჰყურებს და მიკადოს უზარმაზარი ჯოხებისგან აგებულ კოშკს წააგავს. შენობა, რომელიც 1975 წლიდან საქართველოს ტრანსპორტის სამინისტროს წარმოადგენდა, გვიანსაბჭოური კონსტრუქტივიზმის საუკეთესო მაგალითი მგონია. უცნაურია, რომ დღეს ეს შენობა ქვეყნის ერთ-ერთი უმსხვილესი ბანკის სათაო ოფისია.
თბილისის მეტროპოლიტენიც, რომელიც ყოველდღიურად 300 000 მგზავრს ქალაქის სხვადასხვა ნაწილთან აკავშირებს, ისეთივე სქემითა და მასალებით აშენდა, როგორიც მოსკოვსა და სანქტ-პეტერბურგშია.
საქართველოსა და რუსეთს შორის მჭიდრო პოლიტიკური ურთიერთობები საბჭოთა ხანამდე ბევრად ადრე ჩამოყალიბდა. როცა რუსეთის მეფემ, ეკატერინე დიდმა (მეფობდა 1762-1796 წლებში) ოსმალებისა და სპარსელების კავკასიიდან განდევნა დაიწყო, ამ დიდ საომარ „თამაშში“ საქართველო ერთ პატარა პაიკად გადაიქცა. 1802 წელს ალექსანდრე მეფემ საქართველო რუსეთის მფარველობის ქვეშ მყოფ ქვეყანად გამოაცხადა. ევროპული კულტურა საქართველოსთვის უცხო არასოდეს ყოფილა. სხვა სამხრეთ-კავკასიელი ხალხებისგან განსხვავებით, ქართველებმა რუსული კულტურაც მარტივად მიიღეს და შეითვისეს, წერს ჯეიმს ფორსაიტი თავის წიგნში „The Caucasus” –“although relations between Georgians and Russians were ambiguous”. საქართველოსა და რუსეთს საზღვრად მდინარე თერგი ჩამოუდის. 1800-იან წლებში საქართველოში ახალი ცნება, „თერგდალეული“ გაჩნდა. თერგდალეულებს იმ მოწინავე ქართველებს ეძახდნენ, რომელთაც თერგის წყალი ჰქონდათ დალეული, ზუსტად რომ ვთქვათ, თერგის მეორე მხარეს იყვნენ ნამყოფები. ამ პერიოდის ისეთი დიდი მწერლები, როგორიც აკაკი წერეთელი და ილია ჭავჭავაძეა, ნიკოლაი გოგოლის შემოქმედებას სანიმუშოდ მიიჩნევდნენ. თითქმის ერთი საუკუნის შემდეგ კი ქართველმა ლიტერატორებმა სულ სხვა გზა არჩიეს.
„პოეტებისა და პროზაიკოსების უმეტესობამ გეზი დასავლეთისკენ აიღო… უპირატესობას დასავლეთ-ევროპულ, ან ამერიკულ ლიტერატურას ანიჭებენ“, ამბობს შოთა იათაშვილი. დიდი ქართველი პოეტის, რუსთაველის სეხნია თავადაც პოეტია. ლიტერატურულ ჟურნალს „ახალი საუნჯე“ რედაქტორობს და ქართულ კულტურულ წრეებში კარგად იცნობენ. შოთას რადიო „თავისუფლების“ სამუშაო ოთახში ვხვდებით. რადიოში ყოველკვირეული რუბრიკა აქვს: მკითხველს საინტერესო წიგნებს აცნობს. იმ საღამოს ჯეფრი ევგენიდისზე საუბრობს. მაგიდაზე თავისი ჟურნალის ორ ნომერს გვახვედრებს. ერთი ნომრის ყდაზე სტაინ მერენის სურათია, მეორისაზე კი იან ერიკ ვოლდის.
შოთას აზრით, ქართველი მკითხველი „ძალიან ცოტა“ პოსტსაბჭოთა რუს მწერალს იცნობს. ვლადიმერ სოროკინი მათ შორის ერთ-ერთია. სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნების ლიტერატურას კი აქ თითქმის არავინ კითხულობს.
„ცოტანი არიან ისეთები, ვინც ფიქრობენ, რომ მაგალითად, აზერბაიჯანულ ლიტერატურაში რაიმე ღირებულს იპოვნიან. უფრო ფრანგული ან ინგლისური წიგნების თარგმანები აინტერესებთ.“
შოთას მაინც ჰგონია, რომ რუსულ ლიტერატურასთან კავშირების შენარჩუნება მნიშვნელოვანია. თავად რუსეთის არაერთ ლიტერატურულ ფესტივალში მიუღია მონაწილეობა, რუსულად უშეცდომოდ საუბრობს და ბევრ მოწინავე რუს პოეტს პირადადაც იცნობს. თუმცა, რაც შეეხება ლიტერატურულ პერსპექტივას, შოთა ფიქრობს, რომ ქართველებს რუსულ ლიტერატურაში ნიმუშების ძებნა არ სჭირდებათ. იგივე ეხება პოეზიასაც.
„რუსული პოეზია ტრადიციულ ფორმებში ჩარჩა, ქართულ პოეზიაში კი სერიოზული ცვლილებები მოხდა და ტრადიციული რითმა ვერლიბრმა ჩაანაცვლა. ბევრი ქართველი პოეტი ნიჭიერი მთარგმნელიცაა. მათი წყალობით, თანამედროვე ფრანგული და ამერიკული პოეზიის შედევრები კარგა ხნის წინ შევითვისეთ.“
გამომცემლობა „ინტელექტსაც“, რომელშიც გვანცა ჯობავა მუშაობს, კურსი დასავლეთისკენ აქვს აღებული. გვანცა რედაქტორია, საავტორო უფლებებთან დაკავშირებულ საკითხებსაც ის აგვარებს. ინტელექტის მიერ გამოცემულ უცხოენოვან ავტორთა შორის ისეთი ცნობილი სახელებია, როგორიც ბორხესი, ვარგას ლიოსა, ფოლკნერი, სტაინბეკი, პერეს-რევერტე და ჰოსეინია. პოსტსაბჭოთა ლიტერატურა მხოლოდ იმ მწერლებითაა წარმოდგენილი, რომლებსაც დასავლეთშიც კარგად იცნობენ. მაგალითად, სვეტლანა ალექსიევიჩი, სერგეი ჟადანი, გერმანელ-ქართველი ნინო ხარატიშვილი… „ინტელექტი“ რუსეთში გამოცემულ ახალ ლიტერატურაზე სანადიროდ დროს არ კარგავს. გვანცა რუსეთში არცაა ნამყოფი. „მათ ხომ ისეთი უარყოფითი დამოკიდებულება აქვთ ჩვენ მიმართ.“ – მპასუხობს მოკლედ. როცა წიგნის ბაზრობებზე, ანდა გამომცემელთა ასოციაციის სახელით სხვა რომელიმე ღონისძიებაზე საზღვარგარეთ მიემგზავრება, უმეტესად თურქულ ავიაკომპანიას ირჩევს (დღე-ღამეში ექვსი რეისია დანიშნული) და არა რუსულს, მოსკოვის გავლით (დღე-ღამეში ორი რეისი აქვთ).
ჩვენ მოსკოვიდან ღამე გამოვფრინდით და კარგად ვიცით, რა საოცარი სანახავია, როცა გამთენიისას ევროპის ყველაზე საოცარ მთებს ზემოდან დაჰყურებ და ხედავ, ცადაზიდული კავკასიონის მწვერვალები ღრუბლებში როგორ იკარგებიან. ციცაბო მთების ძირში ალაგ-ალაგ სინათლე ეცემა. მართლა ღვთაებრივი სანახაობაა და თუ წინასწარ განსაზღვრავ, ჩრდილოეთიდან მგზავრობისას რა სიამოვნება გელის, აუცილებლად ილუმინატორთან დასაჯდომ ბილეთს შეიძენ.
„რუსულ პოლიტიკას ყველანაირად ვეწინააღმდეგებით, მაგრამ რუსულ კულტურასთან გარკვეული კავშირები ყოველთვის გვქონდა. რუსული ლამაზი ენაა და ამ ენაზე არაჩვეულებრივი ლიტერატურაა შექმნილი.“
ქალი, რომელიც ამ სიტყვებს ამბობს, ნორვეგიულად უშეცდომოდ საუბრობს. თამარ კვიჟინაძე მთარგმნელია და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ნორვეგიულ ენას ასწავლის. სკანდინავიური სწავლების ცენტრს, რომელიც უნივერსიტეტის მეორე კორპუსის პირველ სართულზეა, პროფესორი კახაბერ ლორია ხელმძღვანელობს. ცენტრში, კედლებსა და თაროებზე, ბუნებისა და კულტურის ამსახველი შთამბეჭდავი მასალებია გამოფენილი. თამარი ხილის წვენით, ჩაითი, ნორვეგიული ორცხობილათი და რუსული შოკოლადით გვიმასპინძლდება.
„თუ საქართველოში კარგი სამსახურის შოვნა გინდა, რუსულსაც უნდა ფლობდე“, ამბობს თამარი და ამატებს, რომ მისი ორივე შვილი, თვრამეტი წლის ანა და ექვსი წლის ლუკა რუსულად გახმოვანებული ანიმაციური ფილმების საშუალებით რუსულ ენას მცირე ასაკშივე დაეუფლნენ.
რუსული ფილოლოგიის ფაკულტეტი სტუდენტების რაოდენობით ვერ დაიკვეხნის. ნორვეგიული ენა კი სტუდენტებში საკმაოდ პოპულარული ყოფილა. ერთ-ერთი მიზეზი, თურმე, ახალგაზრდების „ვიკინგური ბლექ მეტალით“ დაინტერესებაა. ამჟამად მეცადინეობებს დაახლოებით ორმოცი სტუდენტი ესწრება. მათი უმეტესობა იურიდიულ, ეკონომიკის, ან სხვა ფაკულტეტებზე სწავლობს და ნორვეგიული/სკანდინავიური ენები მეორად საგნად აქვს არჩეული. რაც შეეხება თამარის მთარგმნელობით საქმიანობას… მან თარგმნა კნუტ ჰამსუნი, ქართველ მკითხველს იოჰან ბორგენი, ოსნე საიეშტადი და ერლენდ ლუ გააცნო. ჟურნალისთვის „ახალი საუნჯე“ თარგმნა სტაინ მერენის რამდენიმე ლექსი, ასევე სტატიები მერენსა და იან ერიკ ვოლდზე. თუმცაღა, მხოლოდ მთარგმნელობითი საქმიანობით საქართველოში თავის გატანა რთულია.
„ადგილობრივი გამომცემლობები და გარკვეულწილად მთარგმნელებიც ხშირ შემთხვევაში ნორლასა[1] და სხვა მსგავსი უცხოური ორგანიზაციების დაფინანსებაზე არიან დამოკიდებულები“, მეუბნება თამარი. ამ დროს უკვე მის პატარა ტოიოტასთან ვდგავართ. მანქანის სანომრე ნიშნის დანახვისას ჩვენი ფოტოგრაფი აღტაცებას ვერ მალავს.
ყველაზე საინტერესო თანამედროვე ქართველი ავტორი?
„დათო ტურაშვილი. ლაშა ბუღაძე. ირაკლი სამსონაძე. აკა მორჩილაძე… არ მეგულება ქართველი, რომელსაც აკა მორჩილაძის რომანზე „გასეირნება ყარაბაღში“ არაფერი სმენია.“
თბილისში გატარებული პირველი დღის მიწურულს გვანცასთან და თინათინ ბერიაშვილთან (დაბ. 1987) ერთად რესტორანში ვვახშმობთ. რესტორან „წისქვილში“ ქართული სოფლის გარემოა შექმნილი და შესაბამისად, კერძებსაც ეროვნულს გვთავაზობენ. საკუთარი არყის გამოსახდელად ხორბლის დაფქვა რომ შეძლონ, ხელოვნურ ჩანჩქერზე პატარა წისქვილიც აუგიათ. ქართული სიმღერის ხმები რესტორნის მოგრძო დარბაზის აკუსტიკაში იშლება. მრავალხმოვან სიმღერას შთამბეჭდავი ქართული ცეკვა ენაცვლება და ჰაერში ხმლები და ხანჯლები დაფრინავს.
ვუსმენ საგამომცემლო საქმეში გაწაფულ გოგონებს, რომლებიც ქართული ლიტერატურის მომავალზე მსჯელობენ და ვხვდები, რამხელა ზღვარი ჩნდება თაობებს შორის, როცა საქმე რაიმე რუსულს ეხება. შოთა და თამარი რუსეთის სახელმწიფო პოლიტიკის მიმართ კრიტიკულები არიან, მაგრამ პატივს სცემენ კულტურასა და ლიტერატურას. იციან, რომ ისტორიული პერსპექტივიდან გამომდინარე, რუსული კულტურა რეგიონში გარკვეულ როლს ასრულებდა. რუსულ ენას კი მნიშვნელოვან საკომუნიკაციო საშუალებად თვლიან. გვანცა და თინათინი კი ყველაფერ რუსულს თავს არიდებენ და საბჭოთა კავშირს, პუტინს, რუსულ ხელოვნებასა თუ კულტურას ერთ ტომარაში ტენიან და მარხავენ.
„ჩვენ, 1980-იანი წლების თაობა, საბჭოთა კავშირს შიმშილსა და უშუქობასთან ვაიგივებთ“, ამბობს თინათინი. „იმ ქვეყნის მიმართ, რომელსაც საქართველო სამოცდაათი წელი იძულებით მორჩილებაში ჰყავდა, შინაგან აგრესიას ვგრძნობთ. თავისუფლები არც მანამდე ვყოფილვართ… 2008 წელს კი ისევ მოვიდნენ და დაგვიპყრეს.“
სამაგიეროდ, ახალგაზრდები მეგობრობის ხელს უწვდიან ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკებს, რომელთაც რუსეთის ამბიციური და დამპყრობლური პოლიტიკის სისასტიკე, საქართველოს მსგავსად, საკუთარ თავზე გამოსცადეს. წიგნის გამომცემელთა ასოციაცია სომხეთისა და უკრაინის წიგნის სექტორთან თანამშრომლობს. განსაკუთრებული კავშირები უკრაინასთან აქვთ. სხვათა შორის, ოთო ნემსაძე, რომელიც იმ საღამოს სცენაზე დგას, The Voice-ის ქართული ვერსიის გამარჯვებულია. უკრაინაში კი იმავე ტიპის შოუში მესამე ადგილი აიღო. ჟიურის ქართველ წევრს მისთვის დიდი დახმარება გაუწევია.
„უმთავრესად ალბათ ის გვაერთიანებს, რომ საერთო მტერი, რუსეთი გვყავს. მთელი ამ დროის განმავლობაში უკრაინელებმა რაც გადაიტანეს, კარგად ვხვდებით. ბევრი მათგანი შექმნილ მდგომარეობაში ჯერაც ვერ გარკვეულა. ვერ ხვდებიან, რუსეთს ეომებიან თუ ომი ქვეყნის ცენტრალურ ხელისუფლებასა და პერიფერიებს შორისაა გაჩაღებული. ის ფაქტორიც მნიშვნელოვანია, რომ უკრაინიდან სხვა ქვეყნების მიმართულებით ბევრი რეისი სრულდება,“ ამბობს თინათინი.
ვფიქრობ, ყველაფერი არც ისე მარტივადაა. როცა შორეულ ადგილებში მიემგზავრები და უცხო ადამიანებს ხვდები, საერთო აზრთა გაცვლა-გამოცვლის საფუძველზე გარკვეული წარმოდგენა გიყალიბდება. უმცირეს მინიშნებებს იჭერ და იმედი გაქვს, რომ შენც შესაბამისი რეაქციით პასუხობ. საქართველოში სტუმრობისას ხშირად მიწევდა ფიქრი იმაზე, ღირდა თუ არა საკუთარი შეხედულების გამომზეურება ისეთ საკითხებზე, რომლებსაც მეც და ჩემი მასპინძლებიც კარგად ვიცნობდით, მაგრამ არ ვეხებოდით. ბოლო დღეს ერგნეთში, სამხრეთ ოსეთის საზღვარზე ვჩერდებით. უნებურად მახსენდება ვისოცკის ერთ-ერთი სიმღერის სტრიქონები იმ ულამაზეს ყვავილებზე, მხოლოდ საზღვარზე, „არავის მიწაზე“ რომ ხარობს. აზრის ხმამაღლა გამოთქმას მაინც ვერ ვბედავ… გამგზავრებამდე რუსი მწერლის, ალექსანდრე გრიბოედოვის საფლავის მონახულება მსურს. უნივერსიტეტში სწავლისას ჩემი სადიპლომი ნაშრომის თემად სწორედ გრიბოედოვის შემოქმედება ავირჩიე. პირდაპირ ვერც ამას ვამბობ. მეშიანია, ჩემმა თხოვნამ მასპინძლები არ გაანაწყენოს და უბრალოდ ვთხოვ, მთაწმინდის პანთეონში აგვიყვანონ. მგონი, ისედაც თავი მოვაბეზრე. ქუჩაში სიარულისას გამუდმებით ისეთ რაღაცებზე ვუთითებ, რაც მოსკოვსა თუ სანქტ-პეტერბურგში გატარებულ ხანას მახსენებს.
საინტერესოა, რამდენად მგრძნობიარე ადამიანია დათო ტურაშვილი?
გაქცევა სამოქალაქო ომიდან
„მთელი თანამედროვე ქართული ლიტერატურა ძირითადად ომებსა და ისტორიას ეხება. ძალიან მინდა, ვინმე დაჯდეს და თანამედროვე ახალგაზრდების ურთიერთობებზე დაწეროს რომანი. სასიყვარულო რომანი…“
~გვანცა ჯობავა,
წიგნის გამომცემელთა ასოციაციის თავჯდომარე.
დაახლოებით 1990-95 წლებში საქართველო სამოქალაქო ომის მსგავს სიტუაციაში იმყოფებოდა. როგორც თბილისში, ასევე ავტონომიურ რესპუბლიკებში, აჭარასა და სამხრეთ-ოსეთში სხვადასხვა დაჯგუფებები ძალაუფლების ხელში ჩასაგდებად იბრძოდნენ. პარალელურად მეზობელ ქვეყანაში – აზერბაიჯანში სასტიკი ომი გაჩაღდა. სომხური და აზერბაიჯანული ძალები მთიან ყარაბაღზე კონტროლის ასაღებად ერთმანეთს ექიშპებოდნენ. დათო ტურაშვილის „კონკურენტი“ მწერლის, ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილი თანამედროვე ქართველი ავტორის, აკა მორჩილაძის სადებიუტო რომანში „გასეირნება ყარაბაღში“ (1992) მოქმედება სწორედ ყარაბაღში ვითარდება. კარლ ვანგის მსგავსად (რომანიდან „ბოლო ნადირობა მელიებზე“[1]), მორჩილაძის რომანის მთავარ გმირს, გიორგის მეგობარი გოგლიკა აზერბაიჯანიდან (განჯადან) ერთი პარტია ჰაშიშის არალეგალურად შემოტანაზე დაიყოლიებს. ბიჭებს მთებში გზა ებნევათ და სრულიად შემთხვევით, ფრონტის ხაზთან აღმოჩნდებიან. აზერბაიჯანელებს ტყვედ აჰყავთ, სომხები „ათავისუფლებენ“, ბოლოს კი ისევ აზერბაიჯანელებთან ხვდებიან. სომეხთა სამხედრო ბანაკში ყოფნისას, უცოლო გიორგი უნებურად აცნობიერებს, რომ მანამდე საკუთარ თავთან განმარტოვების საშუალება არასოდეს ჰქონია. თბილისში ყოფნისას მთელ დროს მეგობრებთან ან ოჯახთან ერთად ატარებდა. მამა გამუდმებით აკონტროლებდა. ცოტა ხნის წინ შეყვარებული, ყოფილი მეძავი იანა სახლიდან გაუგდო. რაც არ უნდა პარადოქსულად ჟღერდეს, ტყვეობაში გიორგის თავისუფლად ფიქრის საშუალება ეძლევა.
აკა იმ პრობლემებზე წერს, რომლებიც ქართველებს კომუნიზმის დაცემის შემდგომ მოპოვებულმა თავისუფლებამ მოუტანა. მართალია, ბეჭდური მედია ცენზურისგან გათავისუფლდა, საზღვრებს გარეთ გასვლა გაადვილდა, ცალკეულ პიროვნებებზე საბჭოთა საზოგადოების ძლიერი ზეწოლა შესუსტდა და ხალხს თავისუფალი არჩევანის საშუალება მიეცა, მაგრამ შეზღუდვები ოჯახიდან და ეკონომიური სიდუხჭირე ხალხს ჯერაც ბევრ წინაღობას უქმნის. იმ საზოგადოებაში, სადაც ყველაფერი თავდაყირა დგას, მარტივი არაა იცოდე, რა ღირებულელების უნდა გწამდეს.
საქართველოში დათოს მსგავსად, აკაც (სინამდვილეში გიორგი ახვლედიანი, დაბ. 1966), ასე ვთქვათ, “larger then life“ სიდიდის მწერლად ითვლება. გარდა იმისა, რომ ათეულობით მხატვრული ნაწარმოების ავტორია, უნივერსიტეტის ლექტორადაც მუშაობდა, ჟურნალისტურ საქმიანობას ეწეოდა და სატელევიზიო გადაცემები მიჰყავდა. ლიტერატურული პრემია საბა ხუთჯერ აქვს მიღებული. თბილისში აკას ვერ ვხვდებით, რადგან ბოლო წლებია ლონდონში ცხოვრობს. „მორჩილაძის ნაწარმოებებში კარგად ჩანს ოცდამეერთე საუკუნის პირველი ნახევრის ქართული ლიტერატურის დასავლური ტენდენციებისკენ სწრაფვა“, ვკითხულობთ ვიკიპედიაში. ამ მოსაზრებაში, შესაძლოა, მართლა იყოს სიმართლის მარცვალი. ისევე, როგორც უკრაინელი სერგეი ჟადანი, ვფიქრობ, აკაც კარგად უნდა იცნობდეს და აფასებდეს ირვინ ველშისა[2] და მაგნუს მილსის[3] შემოქმედებას (რომანში „დეპეშ მოუდი“ (2004) ჟადანი აღწერს ახალგაზრდა აუტსაიდერთა ყოფასა და მოქმედების დაუოკებელ წყურვილს 1993 წლის ქაოტურ, პოსტსაბჭოთა უკრაინაში). აკას „გასეირნება ყარაბაღში“ შეულამაზებელი, უხეში ენითაა დაწერილი და ამ მიზეზითაც იმ ორი ბრიტანელი ავტორის წერის მანერას მაგონებს.
კიდევ ერთი ავტორი, რომელმაც ქართულ თანამედროვე მწერლობაში თავისებური სტილისტური სიახლეები შეიტანა, ირაკლი სამსონაძეა (დაბ. 1961 წ.). ისიც 1990-იანი წლების უმთავრეს პრობლემებზე – ომზე, სიღარიბესა და კონტრაბანდულ საქმიანობებზე წერს. სამსონაძის ყველაზე ცნობილ რომანში „ყურთბალიში“ (2002) ერთი მწერლის ცხოვრებაა აღწერილი. ლუკმაპურის საშოვნელად კაცი იძულებულია, პროდუქტითა და სიგარეტით ივაჭროს. მოქმედება ამჯერადაც სამოქალაქო ომის პირობებში ვითარდება. სწორედ ის პერიოდია, როცა „ყოფილი მშენებელი ტაქსის მძღოლი ხდება, ყოფილი დოქტორი თარჯიმნობს, უფუნქციოდ დარჩენილი სპორტსმენი პოლიტიკაში ერთვება, საპენსიო ასაკის გლეხკაცი კი ვაჭრობას იწყებს.“ ირაკლი სამსონაძეს თავის გამომცემლობაში ვხვდებით. საუბრისას გვიხსნის, რომ ომი ქვეყნისთვის ნამდვილი ტრაგედია იყო, თუმცა ამ კრიზისმა ხელოვნებას გარკვეული სარგებელი მოუტანა.
„მივიღეთ ის, რაც ასე ძალიან გვსურდა: დამოუკიდებლობა. შემდეგ დიდი კრიზისი დაიწყო. ადრე საბჭოთა კავშირის გარდა, სხვა საფიქრალი და სალაპარაკო არაფერი გვქონდა. ამგვარად, თეატრიცა და ლიტერატურაც ერთგვარ შოკურ მდგომარეობაში იმყოფებოდა და ეს მდგომარეობა კარგა ხანს გრძელდებოდა. ომთან ერთად კი ჩვენმა საკუთარმა პრობლემებმა წამოიწია, პრობლემატური მმართველები გამოჩნდნენ. ეს ერთგვარი ბიძგი იყო იმისკენ, რომ ისევ დაგვეწყო ფილოსოფოსობა ცხოვრებაზე, რეჟიმსა და ყოფით საკითხებზე, რომელიც გინდა-არ გინდა, გმართავს.“
ისევე როგორც სხვა ნაწარმოებებში, რომანში „ყურთბალიში“ მწერალი ცდილობს ახსნას, პოსტტოტალიტარულ საზოგადოებაში რა დატვირთვა აქვს თავისუფლების ცნებას. როგორც თავად ამბობს, „საბჭოთა კავშირში დაიბადა და იძულებულია, მსგავს თემებზე წეროს.“ თუმცაღა, პოსტსაბჭოთა საქართველო ახალი საფრთხის წინაშე დგას:
„ახალი გლობალური სისტემა ხალხის დამორჩილებაზეა მიმართული. მისი მიზანია, ადამიანი იმდენად მარტივი და ადვილად ამოსაცნობი გახადოს, რომ პრობლემების დანახვა ვეღარ შეძლოს. ადამიანი დღეს „მომხმარებლად“ იქცა, რაც აშკარად ხელსაყრელია მთავრობისთვის და მათთვისაც, ვისაც ეკონომიკური ინტერესები ამოძრავებთ. პოსტსაბჭოთა სამყარო ადრინდელზე გაცილებით კომპლექსური, ძალადობრივი, ანგარებიანი და იმავდროულად კომფორტულია. ყველაფერი ერთიმეორეზეა დამოკიდებული“.
ომის თემატიკა შედარებით ახალგაზრდა თაობის ავტორებისთვისაც აქტუალურია. ყოველ შემთხვევაში, სამსონაძეზე ოცდახუთი წლით უმცროსი კოლეგის, გამომცემლის ზვიად კვარაცხელიას (დაბ. 1986) მაგალითზე, ამის თქმა ნამდვილად შეგვიძლია. 2014 წელს მისი რომანი „ფორმა#100“ საუკეთესოდ აღიარეს და ლიტერატურული პრემია მიანიჭეს. ზვიადი აფხაზეთის იმ მოსაზღვრე რეგიონიდანაა, სადაც 90-იანი წლების დასაწყისში სამოქალაქო ომი მძვინვარებდა. 2008-ში კი რეგიონი ქართულ-რუსული კონფლიქტის ერთ-ერთ კერად იქცა. ზვიად კვარაცხელია თანამედროვე ქართველების ცხოვრებაზე ბევრს წერს და თაობას, რომელსაც თავად წარმოადგენს, „დანაღმულ თაობად“ მოიხსენიებს.
„ჩვენში უკუთვლა დაწყებულია, მაგრამ არავინ იცის, როდის ავფეთქდებით, სისხლს როდის გადმოვანთხევთ. We are the crazy generation!” – ამბობს იგი.
დასავლეთისკენ სამოც მილიონად
„ყველა ქართველს შეუძლია იმის თქმა, რომ ძველი და უნიკალური კულტურა გვაქვს. გვაკლია მხოლოდ ხედვა და სწორად დაგეგმვის უნარი. ჯერჯერობით ქაოსის მეტი არაფერი ყოფილა.“
მიხეილ გიორგაძე
მეოთხე საუკუნის დასაწყისში, წარმოშობით ასურელმა გოგონამ, ნინომ, რომაელთა ტყვეობას თავი დააღწია და იმხანად საქართველოს დედაქალაქში, მცხეთაში ჩავიდა. ნინომ სახელი გაითქვა, როგორც სასწაულმოქმედმა მკურნალმა. ის კი თავის საოცარ უნარს ქრისტიანთა ღმერთს უმადლოდა. ნინოს შესახებ დედოფალმა ნანამაც შეიტყო და განკურნება სთხოვა, რის შემდეგაც საიდუმლოდ მოინათლა. მეფე მირიანს, რომელსაც უცხოტომელი ნინო და მისი სარწმუნოება სულაც არ ხიბლავდა, ერთ დღეს ნადირობისას გზა აებნა. ყველა ნაცნობ ღმერთსა თუ წმინდანს დახმარება შესთხოვა, მაგრამ ამაოდ. ბოლოს ნინოს ღმერთს უხმო და სასწაულიც მაშინ მოხდა. მეფე უბედურებას გადარჩა. მადლიერების ნიშნად, 337 წელს მირიან მეფემ ქრისტიანობა ქართველთა რელიგიად გამოაცხადა და ბიზანტიელებს სთხოვა, მისიონერები გამოეგზავნათ. ამგვარად, საქართველო იყო მეორე ქვეყანა (სომხეთის შემდეგ), რომელმაც ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოაცხადა.
ქრისტიანობის შემოსვლას ქვეყანაში სამწერლობო კულტურის აყვავება მოჰყვა. პირველი ქართული ლიტერატურული ნაწარმოები „შუშანიკის წამება“ მეხუთე საუკუნით თარიღდება და უძველეს ნორდიკულ თუ აღმოსავლეთსლავურ ტექსტებს თითქმის ხუთასი წლით უსწრებს. ისღა დაგვრჩენია, ქედი მოვიხაროთ და ყური მივუგდოთ ქართველებს, რომლებიც საკუთარ თავს უძველეს კულტურულ ერად მოიხსენიებენ. ქვეყანას ერთმორწმუნე ბიზანტიასთან და ხმელთაშუა ზღვის რეგიონებთან მჭიდრო კავშირები ჰქონდა, თუმცა აღმოსავლეთიდან თუ სამხრეთიდან შემოჭრილი მტერი ქართველებს მოსვენებას არ აძლევდნენ. არაბები, სელჩუკები, მონღოლები და სპარსელები საქართველოს ერთიმეორის მიყოლებით აოხრებდნენ. 1453 წელს ბიზანტია ოსმანთა დინასტიამ ჩაიგდო ხელში, ამგვარად ევროპისკენ და ქრისტიანული სახელმწიფოებისკენ გამავალი სარკმელი ქართველებისთვის კარგა ხნით დაიხურა. 1700-იან წლებში, როცა რეგიონში რუსები შევიდნენ, ეს სარკმელი კვლავ გაიხსნა. თითქმის ასი წლის განმავლობაში საქართველო მეფის რუსეთის მფარველობაში იმყოფებოდა. მოგვიანებით კი, საბჭოთა კავშირის ერთ-ერთი რესპუბლიკა გახდა და ხელახალ იზოლაციაში აღმოჩნდა.
„I’m sorry you had to wait, I had a meeting regarding next year’s budget, it’s crazy.”
მისაღებ ოთახში, გაცრეცილ ტყავის სავარძლებზე კარგა ხანს ვსხედვართ და ვიცდით. დაახლოებით საათნახევრის შემდეგ ოთახში შემოდის. მიხეილ გიორგაძე ყოფილი მძლეოსანივით მხარბეჭიანია და ისეთი ომახიანი ტემბრი აქვს, საუბრისას მეჩვენება, რომ ფანჯრები ზრიალებს. თუმცა, საქართველოს კულტურის მინისტრს მუსიკალური წარსული აქვს. მისი თაოსნობითა და ორგანიზებით 1990-2000 წლებში თბილისსა და ბათუმში ორი უდიდესი ჯაზფესტივალი ჩატარდა (მსგავსი ფესტივალი კავკასიაში პირველად მოეწყო). იმ დროიდან მოყოლებული მრავალმხრივ საქმიანობას ეწევა განათლების სფეროში და ტელევიზიაში. მინისტრის კაბინეტის ფანჯრები ახალ იუსტიციის სახლს გადაჰყურებს.
„ეს შენობა, სოკოებისნაირი სახურავი რომ ამშვენებს, სააკაშვილის პრეზიდენტობისას აგებული ყველაზე საოცარი მონუმენტია“, ხუმრობს მინისტრი. ისე, ძველი შენობების განახლება-შეკეთება პრიორიტეტული საქართველოს არც ერთი მთავრობისთვის ყოფილა. თეატრების, საკონცერტო დარბაზებისა თუ აკადემიების შენობათა უმრავლესობა ნგრევის პირასაა მისული… მაგრამ ახლა სულ სხვა თემაზე უნდა ვისაუბროთ. 2018 წელს, ფრანკფურტის უდიდეს წიგნის ბაზრობაზე საქართველო საპატიო სტუმრის სტატუსით წარდგება. საქართველოს შემდეგ სტუმარი ქვეყანა ნორვეგია იქნება. ჩვენი მთავრობა წიგნის სექტორს მხოლოდ ნაწილობრივ დაფინანსებას შეჰპირდა, დანარჩენი ხარჯები სპონსორებმა უნდა დაფარონ. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტი ნორვეგიის მშპ-ს დაახლოებით ათ პროცენტს შეადგენს, ამ ქვეყნის მთავრობამ ფესტივალის ხარჯები (დაახლოებით 60 მილიონი ნორვეგიული კრონი), მთლიანად საკუთარ თავზე აიღო. ნორვეგიელი პოლიტიკოსების პოზიცია გიორგაძისთვის მისაღებია:
„მარტივად რომ ვთქვათ, ნორვეგიას არაფრის დამტკიცება არ სჭირდება. თქვენ ხომ ევროპულ სივრცეში ბოლომდე ხართ ინტეგრირებულები. საქართველოს კი კონკრეტული მიზნები აქვს. ჩვენი ლიტერატურის და ზოგადად, კულტურის „უნიკალურობის, მრავალგვარობისა და თვითმყოფადობის“ წარმოსადგენად 2018 წლის ფრანკფურტის ბაზრობა არაჩვეულებრივ შესაძლებლობას იძლევა.“
2018 წლის განმავლობაში, საქართველოს კულტურის სამინისტრო და ქართული წიგნის ეროვნული ცენტრი გერმანიაში სხვადასხვა კულტურული ღონისძიებების ჩატარებას გეგმავს. მსოფლიოში წიგნის უდიდესი ბაზრობის საპატიო წევრობას ქვეყნისთვის მხოლოდ კულტურული კი არა, პოლიტიკური დატვირთვაც აქვს.
„ქართული კულტურა ოდითგანვე უმთავრეს ევროპულ ღირებულებებს ეფუძნებოდა. საბჭოთა პერიოდის სიგიჟემ და სამოცდაათწლიანმა იზოლაციამ თავისი ქნა და ახლა, იძულებულები ვართ, ევროპასა და დანარჩენ მსოფლიოს თავი ხელახლა შევახსენოთ; ვუჩვენოთ, სინამდვილეში რომელ სამყაროს ვეკუთვნით. ყველას გასაგონად გამოვაცხადებთ: “Hey guys, we’re coming back home after being isolated because of we-all-know-why for such a long time. არ გაინტერესებთ, რა სიახლით დავბრუნდებით?“
ჩვენი ფოტოგრაფი გვთავაზობს, ერთი სურათი სამინისტროს კაფეტერიაში გადავიღოთ. კაფეტერიის კედლები ფილმებისა და ჯაზფესტივალების პლაკატებითაა გაფორმებული. „ჯაზის მოყვარული რიხიანი ბანი“ თავის დაკვრით გვეთანხმება. კიბეზე ჩასვლისას გვეუბნება, ქართველი რეჟისორებით, მუსიკოსებით, მწერლებითა და მხატვრებით ვამაყობო. მიუხედავად იმისა, რომ „the crazy years“ გამოიარეს, 1990-იანი წლების სირთულეებს, 2000-იანი წლების პირველი ნახევრის კრიზისს გაუძლეს და მაინც ბოლომდე აქტიურები, კრეატიულები დარჩნენ. დღესდღობით მთავრობის უმთავრესი გამოწვევა ძველი, ისტორიული ნაგებობების განახლება-გადარჩენა და საზოგადოებაში კულტურული ცნობიერების ამაღლებაა.
„უამრავ წინააღმდეგობას ვაწყდებით. ვიცით, ბევრს პურის ფული არ აქვს. გვსაყვედურობენ, რა დროს კულტურაზე ფიქრიაო… მაგრამ ყოველდღიური პრობლემების დასაძლევად კულტურა ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება მგონია. ხალხმა უნდა შეიგნოს, რომ კულტურა საზოგადოების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების საქმეში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს. სხვა გზა, უბრალოდ, არ არსებობს.“
თანამედროვე ავტორებიდან მინისტრი რომელს გამოარჩევდა?
„აკა, რა თქმა უნდა… და დათო. He is a great friend.”
დათო, დათო, დათო…
სამინისტროს ნულოვან სართულზე, წიგნის ეროვნულ ცენტრში სხვა კოლეგებსაც ვხვდებით.
„სალომე, ირინა, სოფიო…მე კი მედეა ვარ….“
გუნდში უმეტესწილად ახალგაზრდა ქალბატონები არიან, მედეა მეტრეველი (დაბ. 1981) მათი ხელმძღვანელია. ქართული ლიტერატურის მსოფლიო ასპარეზზე გატანა უპირველესად მისი პრეროგატივაა. 2014 წელს ფრანკფურტის ბაზრობის საპატიო სტუმარი-ქვეყანა ფინეთი იყო. შედეგად, ასზე მეტი ფინური წიგნი ითარგმნა გერმანულად.
„თარგმანთა სიმწირის გამო, ევროპაში ძალიან ცოტა ქართველ მწერალს იცნობენ. დიდი იმედი გვაქვს, რომ საერთაშორისო სარბიელზე ჩვენი ლიტერატურაც მალე გავა… მაგრამ ქართულმა ლიტერატურამ, ასე ვთქვათ, to travel widely რომ შეძლოს, დიდი შრომაა საჭირო. ჩვენი ენა არცერთ სხვა ენას არ ენათესავება. გრამატიკა განსხვავებული და კომპლექსური გვაქვს, დიალექტებიც ბევრია…“
ევროპაში ქართული ენის კარგი მცოდნენი ცოტანი არიან, ამიტომ მედეას და მის კოლეგებს სურთ, რომ მთარგმნელები წყვილში ამუშაონ. ერთი მათგანი ვთქვათ, ინგლისურენოვანი ქართველი მთარგმნელი იქნება, მეორე კი ინგლისელი, რომელმაც ქართული იცის. ამგვარად, დათო, აკა, ზვიადი, ირაკლი და სხვა ქართველი მწერლები მსოფლიო ასპარეზზე გასვლას შეძლებენ. ამ საქმეში თავისი მოულოდნელი წვლილი გერმანიაში მცხოვრებმა ერთ-ერთმა ქართველმა მწერალმაც შეიტანა. ნინო ხარატიშვილი გერმანიაში საცხოვრებლად 1995 წელს გადავიდა. მისმა საოჯახო რომანმა „მერვე სიცოცხლე“ იქაურ კრიტიკოსთა და მკითხველთა დიდი მოწონება დაიმსახურა. საკმაოდ ვრცელ რომანში (1200-ზე მეტი გვერდია) ხარატიშვილი (დაბ. თბილისში 1983 წ.) რვა თაობის ქართველი ქალების ოჯახურ ამბავს ჰყვება. მოქმედება ჯერ საქართველოში ვითარდება, მერე საბჭოთა რუსეთში გრძელდება და ბოლოს, გაერთიანებულ გერმანიაში გადადის. ამგვარად, 1900-იანი წლების ევროპის ამბავს მწერალი ჩვენთვის, დასავლეთ ევროპელებისთვის უჩვეულო და ახალი რაკურსით გვაცნობს. ხარატიშვილი ფესტივალისთვის მზადების პროცესში აქტიურადაა ჩართული. ასე რომ, კიდევ უფრო მეტი ქართველი ავტორის ნაწარმოებები ითარგმნება გერმანულად.
წიგნის ეროვნული ცენტრი არ არის ერთადერთი კულტურული დაწესებულება, სადაც მაღალი თანამდებობების მქონე ამდენ ახალგაზრდა ქალს ვხვდებით. ოცდარვა წლის ნინო კიკნაძეს კულტურის მინისტრის მისაღებში ვეცნობით. ნინო ნორვეგიულს სწავლობდა, ენის კურსი ოსლოს უნივერსიტეტის საზაფხულო სკოლაშიც გაიარა. ასევე 28-29 წლისანი არიან გვანცა და თინათინი, რომლებიც გამომცემელთა ასოციაციას წარმოადგენენ. მწერალთა სახლს კი ოცდათხუთმეტი წლის ქალბატონი ხელმძღვანელობს. თბილისის წიგნის ბაზრობაზეც ბევრ ახალგაზრდა ქალს გვაცნობენ. მათი უმეტესობა გამომცემლობებისა და წიგნის სახლების მფლობელები არიან.
საღამოს, ვახშმობისას გვანცა და თინათინი მიხსნიან, რომ საქართველოში მნიშვნელოვანი გენდერული ცვლილებები მოხდა. დღეს გაცილებით ცოტანი არიან გოგონები, რომლებიც ძველ იდეალებს იზიარებენ, ადრეულ ასაკში გათხოვებაზე, შვილების გაჩენასა და სახლში უსაქმოდ ჯდომაზე ოცნებობენ.
ის ამბავი, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში ახალგაზრდებს საკმაოდ საპასუხისმგებლო ვალდებულებებს აკისრებენ, სიახლე არავისთვისაა. 2008 წელს, როცა საქართველო-რუსეთის ეგრეთ წოდებული ხუთდღიანი ომი გაჩაღდა, ქვეყანას 40 წლის პრეზიდენტი, 39 წლის სახელმწიფო მინისტრი, 31 წლის საგარეო საქმეთა მინისტრი და 29 წლის თავდაცვის მინისტრი მართავდა.
კი მაგრამ, ქალები რატომ ჭარბობენ? ანდა ვთქვათ, ხუთი წლის შემდეგ, როცა ეს გოგო-ბიჭები ახალი გამოწვევების წინაშე დადგებიან, მაშინ რა გზას აირჩევენ? ოცდაშვიდი წლისა რომ აღმასრულებელი დირექტორი ხარ, ორმოცი წლის ასაკში რაღა უნდა აკეთო? იქნებ, ამ კითხვებზე პასუხი დათოს მაინც ჰქონდეს. როგორც ვიცი, უნივერსიტეტში ასწავლის და ბევრ ახალგაზრდას ხვდება.
გარდა იმისა, რომ 2018 წლის ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა ქართულ ლიტერატურას მსოფლიო ბაზარზე გაიტანს, კიდევ ერთ მნიშვნელოვან საქმესაც შეუწყობს ხელს: წიგნის სექტორში მოღვაწე ყველა მხარეს დააზავებს. ამ კონკურენციაზე ღიად არცერთი ჩვენი რესპონდენტი არ საუბრობს, ცდილობენ მოთუხთუხე ქვაბს ხუფი კარგად მოარგონ, მაგრამ ორთქლი მაინც ამოდის. მათი ურთიერთგანწყობა ჩვენთვისაც თვალსაჩინო ხდება. არადა, საქართველოში ლიტერატურული ცხოვრება მართლაც რომ დუღს და გადმოდუღს. გამომცემლობები მთავრობასთან კამათობენ, ერთი გამომცემლობა მეორეს ექიშპება, დიახ, ყველა ჩხუბობს.
განსაკუთრებით, წიგნის გამომცემელთა ასოციაცია და განათლების სამინისტრო ვერ თანხმდებიან. 2013 წელს სამინისტრომ განაცხადა, რომ მოსწავლეებს სასკოლო სახელმძღვანელოები უფასოდ დაურიგდებოდათ. გამომცემლებისთვის არაფერი უკითხავთ, სახელმძღვანელოების ბეჭდვა პირდაპირ სტამბებს შეუკვეთეს. შედეგად, დიდმა გამომცემლობებმა შემოსავლის 70% დაკარგეს. ისინი კი, რომლებიც მხოლოდ სახელმძღვანელოებზე მუშაობდნენ, საერთოდ გაკოტრდნენ. ამ გადაწყვეტილებას მეორე უარყოფითი შედეგიც მოჰყვა. ფინანსური კრიზისის გამო კულტურული ღირებულებების მქონე წიგნების გამოცემაც შეჩერდა. გვანცა ფიქრობს, რომ განათლების სამინისტროს წინააღმდეგ სტრასბურგის ევროსასამართლოში საჩივარი უნდა შეიტანონ. კულტურის მინისტრ გიორგაძეს კი მიაჩნია, რომ ამ კონკრეტულ საქმეში ორივე უკმაყოფილო მხარე კარგად დასაბუთებულ არგუმენტებს იშველიებს. „საავტორო უფლებებს ფუნდამენტური და პრინციპული მნიშვნელობა აქვს. მათი დარღვევისა და დაკნინების უფლება არცერთ სახელმწიფო ინსტიტუციას არ აქვს. მეორე მხრივ, გამომცემლობებმა კომპრომისზე წასვლა უნდა შეძლონ“, ამბობს იგი.
ერთმანეთს ვერც გამომცემლობები ურიგდებიან. სამი წლის წინ, როცა სულაკაურმა (დათო ტურაშვილისა და აკა მორჩილაძის გამომცემელმა) წიგნის გამომცემელთა ასოციაციაში მმართველი პოზიციები დაკარგა, მალევე ასოციაცია დატოვა და სანაცვლოდ ახალი, ალტერნატიული კავშირი დააარსა. ბაზარზე, რომლის საქონელბრუნვაც დაახლოებით ორასი მილიონი კრონია, რაც ჩვენი (ნორვეგიული), ასევე პატარა წიგნის სექტორის 3-4 პროცენტს შეადგენს, ორი მსგავსი გაერთიანების არსებობა მისაღები არ უნდა იყოს. კარგით, რა! ჯობს, ერთმანეთს მხარში ამოუდგეთ.
გვანცას ვეკითხები, თქვენი ქვეყანა, რომელსაც ულამაზესი ბუნება, კულტურული ფასეულობები, ზომიერი ჰავა და მიწათმოქმედების უძველესი ტრადიციები აქვს, ასეთი ღარიბი რატომ უნდა იყოს-მეთქი…
„იმიტომ, რომ პოლიტიკოსები დროდადრო ყველაფერს თავდაყირა აყენებენ. შიდა წინააღმდეგობები ყოველთვის გზად გვეღობება!“ – მპასუხობს მრავალმნიშვნელოვნად.
სულ სხვა ამსტერდამი
„საარაკო დროში გვიწევს ცხოვრება.
ქვეყანას სწორედ ახლა ვაშენებთ.“
დათო ტურაშვილი,
მწერალი.
დათოზე ნადირობა დასრულდა. ან იქნებ, არც დასრულებულა? ამ ადამიანს თბილისის წიგნის დღეების ბოლოს დღეს ვიხელთებთ, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ქალაქის ძველი უბნისკენ, მორიგ შეხვედრაზე მიიჩქარის. თაყვანისმცემლებს ხელიდან ვგლეჯთ, საგამოფენო დარბაზიდან გარეთ გაგვყავს და გაბრიაძის თეატრის შენობამდე გვანცას მანქანით მივაქროლებთ. უკანა სავარძელზე ვსხედვართ და ინტერვიუს ნაჩქარევად ვწერ. რამდენიმე წელი ესპანეთში ცხოვრობდა და ინგლისურად ლათინური ჟესტიკულაციით საუბრობს. შავ ქურთუკსა და ასევე მუქი ფერის მზის სათვალეში ზუსტად ისეთი „cool“ ტიპია, როგორსაც ველოდით.
კაცთან, რომელმაც საბჭოთადროინდელი საქართველოს შესახებ ყველაზე გაყიდვადი რომანი შექმნა, ინტერვიუს ჩაწერა არც ისე მარტივი აღმოჩნდა. არცერთ კითხვას არ პასუხობს, თითქოს თავს არიდებს, “I don’t know” იმეორებს ხშირად და მხრებს იჩეჩავს. სამაგიეროდ, ბევრ საგულისხმო მოსაზრებას გვიზიარებს:
(მაღალ თანამდებობებზე დანიშნულ ახალგაზრდა ქალებზე):
„უნივერსიტეტში ლექციის ჩატარებისას აშკარად ვამჩნევ, რომ სტუდენტი გოგონები ბევრად უფრო გახსნილები და ინტერესიანები არიან, ვიდრე ბიჭები. 1991 წლის შემდეგ მთელი ტვირთი ქალებს დააწვათ, ცხოვრება რქებით გაიტანეს. ჩვენ კი, კაცებმა კი თითქოს ფარხმალი დავყარეთ და გაჭირვებას დავნებდით.“
(საჭესთან მჯდომი გვანცას ერთ-ერთი სახიფათო მანევრის შემდეგ):
„ქართველი ქალები საშიშები არიან. ქალებს უნდა ერიდოთ…. უკაცრავად!“
(„ჯინსების თაობის“ შესახებ):
„მკითხველები ხშირად მეკითხებიან, რატომ დავწერე ეს წიგნი… მიზეზი ბევრი მქონდა. პირველ რიგში, მინდოდა მეცადა და გამეაზრებინა, იმ ახალგაზრდების ადგილას მე როგორ მოვიქცეოდი. მსგავს სიტუაციაში, რა არჩევანს გავაკეთებდი.“
(„ჯინსების თაობის“ შესახებ):
„თხუთმეტი წლის წინ, როცა პრემიერამდელ ჩვენებაზე ბილეთის ყიდვა მინდოდა, ყველა ბილეთი გაყიდული აღმოჩნდა. დღესაც ასეა. აზრზე არ ვარ, ამ სპექტაკლის საყურებლად ხალხი ხელმეორედ რატომ მიდის. ალბათ, ისინიც ამა თუ იმ ფორმით ცდილობენ პასუხის მოძიებას. ჩემი წიგნი „ჰარი პოტერზე“ მეტი ეგზემპლარით გაიყიდა. არავინ იცის, რატომ.“
(როცა თბილისის „დინამოს“ სტადიონს ჩავუარეთ):
„მეც, როგორც ყველა ბავშვი, ფეხბურთელობაზე ვოცნებობდი, მაგრამ დედამ მითხრა, ჯანმრთელობისთვის მავნებელიაო. ასე რომ, სანაცვლოდ ქართული ფეხბურთის ისტორია დავწერე.“
(მტკვრის შესახებ):
„ხალხს ჰგონია, რომ ეს მართლა მტკვარია… სინამდვილეში, თურქებმა მდინარეს მიმართულება შეუცვალეს. ქართველებს ვერაფრით შევაგნებინე. ჩემი არავის სჯერა. ეს სულ სხვა მდინარეა. ეს ის მტკვარი არ არის, საბჭოთა პერიოდში რომ მოედინებოდა. ნაკადი ისევ უნდა დავწერო!“
(სერგეი ჟადანის შესახებ):
„ერთი თვის წინ ოდესაში, ფესტივალზე შევხვდი. ბენდში უკრავდა. მართლა ძალიან მაგარია.“
(საბჭოთა კავშირის შესახებ):
„ოფიციალურ საბუთებში 1991 წლიდან დამოუკიდებლები ვართ, მაგრამ საბჭოთა კავშირი აზროვნებიდან ვერ ამოვიგდეთ. ალბათ, ბოლომდე გათავისუფლებას ვერასოდეს შევძლებთ.“
(როცა ქალაქის ძველ უბანში შევდივართ):
„მეცხრამეტე და მეოცე საუკუნეთა მიჯნაზე ჩვენი კულტურა ევროპულ, აზიურ და სხვა კულტურათა ნაზავს წარმოადგენდა. საბჭოთა ხანამ ყველაფერი მოსპო. ჩვენმა ლიტერატურამ აღმოსავლური ხიბლი დაკარგა.“
(რუსული ლიტერატურის შესახებ):
„რუს მწერლებთან კონტაქტებს ვინარჩუნებთ, მაგრამ გეზი დასავლეთისკენ გვაქვს აღებული. პრობლემებს ლიტერატურული კი არა, არამედ მილიტარისტული რუსეთი გვიქმნის. რუსის ჯარები აქედან სულ რაღაც ორმოცდაათ კილომეტრში დგანან. აბა, დაფიქრდით…“
(ქართული კერძების შესახებ):
„სხვადასხვა ქვეყნის სამზარეულო ქართველებს ყოველთვის შთაგვაგონებდა. დროთა განმავლობაში უცხო კერძები იხვეწებოდა და ქართული ხდებოდა. ხინკალი ჩვენთვის სიწმინდესავითაა.“
(საქართველო დღეს):
„საარაკო დროში გვიწევს ცხოვრება. ერთი შეხედვით, ალბათ, ყველაფერი ჩამონგრეულ-ჩამოქცეული ჩანს, თითქოს ყველგან რაღაცაა გასაკეთებელი, მაგრამ უამრავი შესაძლებლობა გაგვაჩნია. ქვეყანას სწორედ ახლა ვაშენებთ.“
ბოლოს, დათო ტურაშვილი თავისი ახალი რომანის შესახებ გვიყვება. „სხვა ამსტერდამი“ 2016-ში გამოიცა. ჯინსების მსგავსად, ნიდერლანდების დედაქალაქიც ქართველი ახალგაზრდობისთვის თავისუფლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სიმბოლო იყო. სექსი, ნარკოტიკები, როკენროლი… მაგრამ როცა საბჭოთა კავშირი დაიშალა და ამსტერდამში გამგზავრება ფაქტობრივად, შესაძლებელი გახდა, ახალგაზრდები სხვა რეალობის წინაშე აღმოჩნდნენ:
„მე სულ სხვა ამსტერდამი დამხვდა და ის სულაც არ იყო ისეთი, როგორზეც გამუდმებით ვოცნებობდი. საქართველოდან ჩასულ დანარჩენ ახალგაზრდებსაც იგივე განცდა დაეუფლათ. ამსტერდამის შესახებ სუბიექტური წარმოდგენები გვქონდა. სინამდვილეში კი ყველაფერი ისე არ ყოფილა, როგორც გვეგონა. ესეც პოსტსაბჭოთა გამოცდილების ერთ-ერთი ნაწილია.“
წიგნში დათო თავისი ოჯახის ამბებს არკვევს. ბაბუამისი წითელ არმიაში მსახურობდა. მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ ამსტერდამში გადასულა. როცა საბჭოთა კავშირში დაბრუნდა, ტყვეთა ბანაკში გაუშვეს და თერთმეტწლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს. დათოსთვის დედას მოუყოლია, ბაბუა ადგილობრივ პარტიზანებს უჭერდა მხარს და ამ მიზეზით განსაკუთრებულად საშიშ ელემენტად მიიჩნიესო. დათოს მამა კი ამბობდა, წითელი არმიის წინააღმდეგ იბრძოდა და მოღალატე იყოო.
„ბოლოს ბებიას ვკითხე. ამ ამბის ყველაზე სარწმუნო წყაროდ ის ითვლებოდა. მან კი ჩემს მშობლებს მატყუარები უწოდა. სინამდვილეში, ამსტერდამში ბაბუას საყვარელი ჰყავდა.“
დათოს ახალი წიგნი საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ მორიგი სამხილი იქნება, თუმცა, ამჯერად ავტორი ომისა და ომისშემდგომი პერიოდის მოვლენებს აღწერს. აშკარად ვრცელი ნაწილი ეთმობა ოჯახურ დრამასა და სიყვარულს. გვანცაც სწორედ ამას გულისხმობდა, როცა ამბობდა, კარგი იქნება, ვინმემ ახალგაზრდების ურთიერთობასა და სიყვარულზეც დაწეროს რომანიო.
იქნებ, ზუსტად ისეთმა წიგნებმა, როგორიც სხვა ამსტერდამია, ქართულ ლიტერატურას ახლებურად უბიძგოს. დროა, საბჭოთა ციებ-ცხელება დავიწყებას მიეცეს. წარსული ამბების გადაფასება ყოველთვის შეიძლება, მაგრამ იმავდროულად, ადამიანურ ურთიერთობებზე აგებული, ინდივიდუალური თემების შემოტანაც აუცილებელია. ეს დინამიკური პროცესია და შესაბამისად, მწერლებმა ნელ-ნელა, ეტაპობრივად თემატური სივრცე უნდა გაიფართოვონ. ქვეყანაში, სადაც რუსული ყუმბარები და საბჭოთა რიკოშეტები ნებისმიერ წუთს შეიძლება თავს დაგატყდეს, სწრაფი ნაბიჯებით წინსვლა რთულია. თუმცა, უდაბნოში ხეტიალი ნამდვილად არ მოგიწევთ, რადგან ამ წინსვლისთვის საქართველოს ზედმეტად ნაყოფიერი ლიტერატურული გამოცდილება გააჩნია.
[1] ცნობილი ნორვეგიელი მწერლის, ინგვარ ამბიორნსენის (დაბ. 1956) რომანი.
[2] ირვინ ველში (დაბ. 1958 წ.), თანამედროვე შოტლანდიელი მწერალი და დრამატურგი.
[3] მაგნუს მილსი (დაბ. 1954 წ.) , ინგლისელი მწერალი.
ნორვეგიულიდან თარგმნა თამარ კვიჟინაძემ
gpbaofficial 